چرا به امام پنجم محمد باقر العلوم می گفتند؟

ما در این مقاله ضمن معرفی امام پنجم شیعیان، امام محمد باقر (ع) به بیان دلیل نام گذاری ایشان به «باقر العلوم» که به معنای شکافنده علم و دانش است، می‌پردازیم. امام محمد باقر (ع)، فرزند امام چهارم شیعیان، امام سجاد (ع) و فاطمه دختر امام حسن مجتبی (ع) بوده، نام کامل وی محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب (ع) است. امام محمد باقر زاده سال ۵۷ ه، ق هستند و در سن ۳۸ سالگی بعد از شهادت پدر گرامیشان در سال ۹۵ ه، ق به مقام والای امامت رسید‌ند.

مردم این امام بزرگوار را در زمان حیاتشان با القاب برجسته‌ای مانند باقرالعلوم (شکافنده دانش ها)، شاکر (سپاس گزار و ستایش‌گر) و هادی (رهنما و پیشوا) می‌شناختند؛ اما چه دلایلی باعث شد در بین این القاب، لقب “باقر العلوم” بیشترین شهرت را داشته باشد؟ و چرا به امام پنجم باقرالعلوم می‌گفتند؟

روایت‌های فراوانی درمورد اینکه چرا به امام محمد باقر باقرالعلوم می‌گویند وجود دارد. ابتدا شرح کوتاهی از معنای باقر و باقر العلوم می‌دهیم، در ادامه تعدادی از این روایت‌ها بیان می‌کنیم.

چرا به امام پنجم باقرالعلوم می گویند؟

باقر یعنی شکافنده؛ باقر العلوم یعنی کسی که با تبحر خود توانایی تبیین و تاویل علم و دانش را در زمینه‌های متفاوت علمی دارد. و دلیل اینکه چرا به محمد باقر باقرالعلوم می گویند؟ این است که ایشان در زمان حیات به درجه‌ای از علم و دانش رسیده‌اند که به واسطه آن توانستند بنیان‌گذار یک نهضت علمی باشند این نهضت در دوران بعد از ایشان توسط فرزندانشان امام صادق (ع) گسترش یافته است.

امام با شکافتن علم، با آشکار کردن فروعات علم و دانش باعث بالا بردن دین و علم در نزد مسلمانان شده است. در روایات آمده است اولین کسی که امام پنجم را باقر العلوم نامیده‌اند؛ پیامبر اسلام حضرت محمد (ص) بوده است. در یکی از این روایت‌ها ذکر شده که پیامبر (ص) خطاب به جابر بن عبدالله انصاری که در زمان امام محمد باقر(ع) تنها صحابه زنده پیامبر بود، می‌فرمایند:

إنّكَ ستُدرِكُ رجُلاً مِنّي، اسمُه اسْمِي و شَمائلُهُ شَمائلي يَبْقَرُ العِلْمَ بَقْرا

تو مردى از [ خاندان] مرا درك خواهى كرد كه نامش نام من، و رفتار و كردارش، رفتار و كردار من است و دانش را تا ژرفايش مى شكافد

این روایت اشاره به فضائل اخلاقی، مرتبه و منزلت امام باقر در علم و دانش دارد. در روایتی دیگر از شیخ کلینی آمده است که جابر بن عبدالله انصاری عادت داشت در مسجد می‌نشست و خطاب به امام باقر صدا می‌زد: ” باقر العلم! یا باقر العلم”اهالی مدینه فکر می‌کردند جابر عقل خود را ازدست داده است.

در حدیث دیگری که از زبان پیامبر اسلام درباره امام پنجم شیعیان نقل شده است، ایشان فرموده‌اند: «یَبقر العلم بقْرًا » به این معنا که او می شکافد علم دین را شکافتنی و آشکار ساخت ظاهر آن را.

چرا به امام باقر باقرالعلوم می گویند؟

احادیث و روایت‌های زیادی از افراد مختلفی در باب لقب “باقر العلوم ” و اینکه چرا به امام پنجم باقرالعلوم می‌گویند؟ وجود دارد ما در این مقاله به تعدادی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

در یکی از این احادیثی که از زبان ابن حجر هیثمی آمده است، در مورد امام پنجم شیعیان در کتاب الصواعق المحرقه آورده‌اند: که محمد باقر علیه السلام به اندازه‌ای گنج‌های پنهان معارف و دانش‌ها را آشکار ساخته، حقایق، حکمت‌ها و لطایف دانش‌ها را بیان کرده که جز بر عناصر بی بصیرت یا بد سیرت پوشیده نیست و از همین جاست که وی را شکافنده و جامع علوم و برافرازنده پرچم دانش خوانده اند. (الصواعق المحرقه، قاهره، مکتبه القاهره، دوم، ص ۲۰۱)

در روایتی که در کتاب بحار الانوار آمده گفته می‌شود که یکی از دشمنان امام باقر (ع) به نام هشام بن عبدالملک خطاب به ایشان گفت: :«لا تَزالُ الْعَرَبُ وَ الْعَجَمُ یسُودُها قُرَیشٌ مادامَ فیهِمْ مِثْلُکَ، تا زمانی که مثل تو [در علم و مقام] وجود داشته باشد، قریش بر عرب و عجم آقایی می کند.

ابن خلدون که از مورخان اهل سنت، به‌شمار می‌آید، به عقیده او، دلیل این سوال که چرا به امام باقر باقرالعلوم می گویند؟ این است که لقب باقر را به دلیل فراوانیِ دانشی که اندوخته بود، کسب کرده ‌است. همچنین یعقوبی، مورخ شیعی، معتقد بود که امام باقر (ع) بخاطر اینکه علم را شکافت و به عمقش دست یافته است، با لقب «باقر» شناخته شده است.

روایتی دیگر از کتاب فصول المهمه ذکر شده که آن حضرت را به دلیل اینکه علوم را مى ‌شکافت و باز می‌کرد، با این لقب او را مى‌‌خواندند.

تحقیق کنید که چرا به امام پنجم باقرالعلوم می گویند؟

امام باقر (ع) در طول دوران زندگی خود به کسب علم و دانش در معارف و احکام اسلامی که امروزه آ‌ن را با عنوان فقه و کلام می‌شناسند، مشغول بود. ایشان در ایامی که حاکمان دستگاه حکومتی اموی، برای حفظ حکومت خود درگیر مسائل سیاسی و اجتماعی با بنی عباس بودند، از فرصت به دست آمده برای ایجاد نهضت علمی خود که در راستای گسترش بسیاری از مباحث فقه، کلام، امامت و اخلاق بود، تلاش کرد و سرانجام توانست بسیاری از مباحث فقهی را برای مردم تبیین و آشکار کند. امام محمد باقر با تربیت شاگردانی بسیاری از جمله ابو بصیر، محمّد بن مسلم، زرارة بن اعین، هشام بن سالم و جابر بن یزید باعث گسترش علوم اسلامی در میان امت اسلامی شده است.

کلام آخر

امام محمد باقر (ع) بیشترین سال‌های امامت خود را در شهر مدینه سپری کرده‌اند. ایشان در سال‌های امامت خود در مدینه مشغول به ارشاد شاگردان شیع و نشر معارف‌های دین اسلام بودند. در نهایت ایشان در دوران امامت یک نهضت علمی را تشکیل دادند؛ این نهضت توسط فرزندش امام جعفر صادق گسترش یافته است. امام محمد باقر سرانجام در ۷ ذی‌الحجه سال ۱۱۴ ه، ق در سن ۵۷ سالگی به شهادت رسیدند.