باغ محتشم رشت؛ باغی باشکوه و به قدمت تاریخ
سفر به شهر رشت، برای کسانی که در کنار زیبایی‌های طبیعت به تاریخ علاقمند هستند به واسطه قدمت تاریخی که دارد، می‌تواند یک تجربه خارق العاده باشد. باغ محتشم رشت، یکی از جاذبه‌های گردشگردی شهر رشت است که مسافران می‌توانند به طور همزمان از تماشای تاریخ و طبیعت آن لذت ببرند. این باغ میراث دوران قاجار به نسل امروزی است که در سال‌های کنونی به پارک اصلی شهر رشت تبدیل شده و از دو قسمت مکانیزه و باغ تشکیل شده است. در ادامه این مقاله با این باغ بیشتر آشنا می‌شوید.
تاریخچه باغ محتشم
در دوران پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار، یکی از اشخاص تراز اول و متمول شهر به نام اکبر خان بیگلربیگی که در دوران قاجار مسئول اجاره گمرکات ایران در شمال ایران بود؛ با خریداری یکی از زمین‌های خلوت شهر، آن را تحت نظارت خود تبدیل به یک باغ بزرگ و زیبا کرد؛ این باغ بعد از درگذشت اکبر خان بیگلربیگی (در سال ۱۳۰۷ ه، ق) به دختر وی که همسر پسر عمویش صادق خان محتشم الملک ملقب به سردار معتمد بود، به عنوان ارثیه رسید؛ صادق خان یکی از وارثان اصلی ارثیه هنگفت اکبر خان بود که بعد از واگذاری باغ به ایشان نام باغ را به «باغ محتشم» تغییر داد.
محتشم المک با ساخت عمارت هشت ضلعی کلاه فرنگی آن را تبدیل به عمارت تابستانی برای خانواده خود کرده است. سرانجام این باغ در دوره حکمرانی رضاشاه پهلوی، به عنوان بدهی مالیاتی صادق خان، توسط دولت تصرف و در دسترس و استفاده عموم مردم شهر قرار گرفت.
مساحت این باغ بعد از آن که در دسترس عموم و دولت قرار گرفت با توجه به تغییراتی که در آن صورت گرفته، دستخوش تغییرات زیادی شده است. در دهه‌های اخیر با توجه به گسترش شهر قسمت‌هایی از باغ به خیابان یا برای ساخت بناهایی مانند فرمانداری و شهربازی در داخل محوطه باغ، تغییر ماهیت داده است؛ البته در سال‌هایی اخیر تصمیم به تخلیه فرمانداری و انتقال آن به قسمت دیگری از شهر و تبدیل ساختمان آن به کتابخانه ملی گرفته‌اند؛ بنابراین وسعت این باغ نسبت روزهایی که یک باغ شخصی بود کمتر شده است.
یکی از عواملی که به باغ محتشم زیبایی بیشتری داده است، قرار گرفتن رودخانه گوهر رود در قسمت انتهایی این باغ می‌باشد، در سال‌های قبل‌تر، مردم از این رودخانه برای ماهیگیری استفاده می‌کردند که با افزایش جمعیت و عدم مدیریت پساب و پسماندهای شهری، فاضلاب‌ها شهر به داخل این رودخانه تخلیه و در نتیجه غیر قابل استفاده شده است.
عمارت کلاه فرنگی، باغ محتشم رشت
در بخش میانی باغ محتشم رشت، یک کوشک ۲۴۰ متری با نمای سفید توسط محتشم الملک برای خاندان محتشم به عنوان یک عمارت تابستانی به نام «عمارت کلاه فرنگی» ساخته شده است. وقتی از بیرون به این بنای هشت ضلعی چهار طبقه که به‌وسیله مصالحی مانند گچ، چوب و آجر بنا شده است نگاه می‌شود به صورت سه طبقه دیده می‌شود؛ ولی در اصل این عمارت یک ساختمان چهار طبقه است که دو طبقه اول آن به چهار اتاق با پنجره‌هایی رو به باغ مزین گردید؛ از این پنجره‌ها در فصل تابستان و گرما به عنوان یک تهویه برای خنک کردن اتاق‌ها استفاده می‌شد.
یک ایوان دور تا دور طبقه اول را احاطه کرده که ستون‌های چوبی کار شده در آن، بالکن چوبی و بام طبقه دوم این عمارت را بر روی خود ثابت نگه داشت است. طبقه چهارم این عمارت، بلندترین اتاق آن را شامل می‌شود که یک اتاق هشت گوش با پنجره‌های کار شده در اطراف آن است، این طراحی هشت گوش علاوه‌بر افزایش نور در فضای اتاق باعث شد که مالک از عمارت به تمامی باغ دید کافی داشته باشد.
در تابستان که فصل تعطیلات و استرحت برای حکمران‌ها به شمار می‌آمد، فرماندارن و حاکمان شهر، مدتی را در این عمارت که در یکی از محله‌های کم تردد، شهر رشت بنا شده بود، گذران وقت می‌کردند.
یکی دیگر از مزیت‌هایی که عمارت تابستانی کلاه فرنگی برای گذران تابستان داشت، وجود یخچال‌های طبیعی بود که در این عمارت حفر کرده بودند؛ جایگاه آن‌ها به وسیله درختان و دیواره‌های کوتاه قامت مشخص می‌شد؛ البته با گذر زمان به دلیل عدم مراقبت، این یخچال‌های طبیعی از بین رفته‌اند.
این عمارت به دلیل معماری خاص و هشت گوش طبقه چهارم آن که به کلاه سیلندری یا همان کلاه فرنگی، شباهت دارد نام عمارت کلاه فرنگی را به خود اختصاص داده است.
از سال ۱۳۷۴ این باغ عمارت، با نظارت سازمان میراث فرهنگی گیلان مدیریت می‌شود و در سال ۱۳۷۵ توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به عنوان یک اثر ملی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت درآمده است.
امکانات تفریحی و رفاهی در باغ محتشم
از آنجایی که باغ محتشم امروزه تبدیل به پارک اصلی شهر تبدیل شده است؛ از این‌رو یکسری امکانات رفاهی و تفریحی مانند آلاچیق، زمین بازی کودکان، نمازخانه، میز تنیس، زمین ورزشی، وسایل بازی همگانی، دیواره سنگ‌نوردی و سرویس بهداشتی برای مردم شهر و مسافرانی که از راه دور به این شهر مسافرت می‌کنند توسط شهرداری تدارک دیده شده است.
کلام آخر
باغ محتشم رشت، از جمله مکان‌هایی است که با توجه به زیبایی منحصر به فرد و شگفت انگیز خود در تمام فصل‌های سال از آن می‌توان برای پیاده‌روی، دورهمی در کنار خانواد و کودکانتان و گاهی برای گرفتن عکس‌های هنری از خودتان در کنار طبیعت و تاریخ ایران استفاده کنید. قدم زدن و یا پیاده‌روی صبحگاهی، در این باغ که گاهی در فصل زمستان لباس سفید به تن کرده یا سنگفرش‌های آن از باران شبانه خیس شده است یا در فصل پاییز، بعد از ریختن برگ درختان و شنیدن صدای خش خش آن‌ها در زیر پاهایتان می‌تواند برای شما یک تجربه شیرین و خیال انگیز بسازد. باغ محتشم رشت، از ۱۴۰۱ شمسی محل آرامگاه یکی از شاعران برجسته و به نام ایران؛ امیر هوشنگ ابتهاج متخلص به سایه شده است.
